Χαρτογράφηση του Εύρους Ζώνης των Φωνοσυντονισμών στο Σύγχρονο Φωνητικό Ιδίωμα του Ριζίτικου Τραγουδιού

Κάντε κλικ εδώ για να κατεβάσετε αυτό το έγγραφο

Σπύρος Καλοζάκης, Αρετή Ανδρεοπούλου, Αναστασία Γεωργάκη

Σε έναν σημαντικά μεγάλο αριθμό σύγχρονων μελετών σχετικών με την ακουστική ανάλυση της ανθρώπινης φωνής, παρατηρούμε την ιδιαίτερη έμφαση η οποία δίνεται στα ηχοχρωματικά χαρακτηριστικά της και συγκεκριμένα στη διερεύνηση των προσαρμογών της φωνητικής οδού (vocal tract) κατά την τραγουδιστική επιτέλεση ή την ομιλία, οι οποίες (προσαρμογές) επηρεάζουν τους φωνοσυντονισμούς. Οι εκπεμπόμενοι ήχοι της ανθρώπινης φώνησης «μεταφέρονται» ακουστικά με μεγαλύτερη ευκολία (με μεγαλύτερο πλάτος/ένταση), όταν αυτοί οι ήχοι συμπίπτουν συχνοτικά (συντονίζονται) με τις συχνότητες των φωνοσυντονισμών (Sundberg, 1987, 1999). Σε αυτήν την ανακοίνωση, θα αναφερθούμε στους φωνοσυντονισμούς του σύγχρονου φωνητικού ιδιώματος στο ριζίτικο τραγούδι και συγκεκριμένα στο εύρος ζώνης των φωνοσυντονισμών. Οι φωνοσυντονισμοί χαρακτηρίζονται ακουστικά από: α) την κεντρική τους συχνότητα μέσω της οποίας μπορούμε να «αντλήσουμε» σημαντικές πληροφορίες για τις προσαρμογές της φωνητικής οδού κατά την τραγουδιστική επιτέλεση και την ομιλία. β) Τη στάθμη ισχύος των, για την οποία τα συμπεράσματα τα οποία εξάγουμε προκύπτουν από την εξέταση των μεγάλου μέσου όρου φασμάτων (Long Term Average Spectrum – LTAS), ώστε να «θεμελιωθεί» εν πολλοίς, μία σημαντική αύξηση του ηχητικού σήματος της φωνής (άδουσας και ομιλούσας) η οποία δεν ενέχει τη χρήση μικροφώνου. γ) Τη συσχέτισή τους είτε με τη συχνότητα φώνησης (θεμελιώδης συχνότητα), είτε με τις αρμονικές συχνότητες ή μέρη (partials) αυτών (αρμονικών), για την «ανίχνευση» τραγουδιστικών τεχνικών που ως σκοπό έχουν την αύξηση της ακουστότητας της φωνής σε σχέση με την ακουστότητα της ορχήστρας (Joliveau et al., 2004). δ) Το εύρος ζώνης αυτών (Formant Bandwidth), το οποίο συνδέεται με το πλάτος των φωνοσυντονισμών, ώστε όσο μεγαλύτερο είναι το εύρος ζώνης, τόσο μικρότερο είναι το πλάτος κορυφής, επομένως το επίπεδο πλάτους των αρμονικών. Για τη μέτρησή του, λαμβάνεται υπόψιν το πλάτος της ζώνης το οποίο σχηματίζεται 3 Decibel (dB) κάτω από την κορυφή (peak) του φωνοσυντονισμού των αρμονικών. To εύρος ζώνης των φωνοσυντονισμών, συνδέεται με τη λεπτομερή ακρίβεια σε ότι αφορά την αναγνώριση συλλαβών και λέξεων στην ομιλία και κατ’ επέκταση στο τραγούδι (Summerfield et al., 1985), (Vinceslas, 2011). Ειδικότερα, η λεπτομέρεια (η δυνατότητα καλύτερης αντίληψης αναγνώρισης από τον ακροατή της συλλαβής που αρθρώνεται από τον ομιλητή/τραγουδιστή) μειώνεται, όσο αυξάνεται το εύρος ζώνης των φωνοσυντονισμών (Broad Formant Bandwidth). Αντίστροφα, όσο στενεύει το εύρος ζώνης των φωνοσυντονισμών (Narrow Formant Bandwidth) από τον ομιλητή/τραγουδιστή, ο ακροατής έχει μία σαφώς λεπτομερέστερη αντίληψη (φασματική «αποτύπωση») της λέξης και της συλλαβής που αρθρώνεται κατά το άκουσμά της. Επιπλέον, το αυξημένο εύρος ζώνης του πρώτου φωνοσυντονισμού (B1), σχετίζεται άμεσα με το ποσοστό διεύρυνσης της γλωττίδας και τη ροή του εκπεμπόμενου αέρα (airflow) κατά τη φώνηση (Park, 2002), ενώ ταυτόχρονα διαφορετικές έρευνες υποστηρίζουν ότι το εύρος ζώνης των φωνοσυντονισμών σχετίζεται -μεταξύ άλλων- με τη «ρινικότητα» του φωνήεντος (vowel nasality) κατά τη φώνηση (Khodai et al., 2002). Στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης, θελήσαμε να πραγματοποιήσουμε μία πρώτη καταγραφή του εύρους ζώνης των δύο χαμηλότερων φωνοσυντονισμών (Β1,Β2) του σύγχρονου φωνητικού ιδιώματος στο ριζίτικο τραγούδι, μέσα από ένα -ενδεικτικό- δείγμα δεκατεσσάρων (14) Κρητών τραγουδιστών των οποίων η καταγωγή προέρχεται από τρεις (3) διαφορετικούς Νομούς της Μεγαλονήσου (Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο), τους οποίους ηχογραφήσαμε κατά την τραγουδιστική «εκτέλεση» (στην τονική βαθμίδα της ανιούσας μείζονας κλίμακας) του «ανοιχτού» φωνήεντος /α/, εφαρμόζοντας την τεχνική του «αντίστροφου φιλτραρίσματος» (Inverse Filtering), κατά το πρότυπο (μεθοδολογία) προγενέστερων ερευνών οι οποίες εστίασαν στην εξέταση του εύρους ζώνης των φωνοσυντονισμών ανδρικών οπερατικών φωνών (Sundberg et al., 2013). Η μεθοδολογία την οποία ακολουθήσαμε για την «εξαγωγή» της φωνητικής παραμέτρου του εύρους ζώνης των φωνοσυντονισμών των τραγουδιστών που ηχογραφήσαμε, βασίστηκε στην ψηφιακή επεξεργασία του ηχητικού σήματος της φωνής και ειδικότερα, στην εφαρμογή της προαναφερθείσας τεχνικής (Inverse Filtering). Η εφαρμογή από μέρους μας της συγκεκριμένης τεχνικής, βασίστηκε στους -απόλυτα- χειροκίνητους χειρισμούς μας (manual adjustments) επί του φάσματος της γλωττιδικής ροής και την επισημείωση των φωνοσυντονισμών του φωνητικού σήματος, μέσω της χρήσης εξειδικευμένου λογισμικού προγράμματος (Sopran) και της λογισμικής επέκτασης (plug-in) αυτού (DeCap). Οι χειροκίνητοι χειρισμοί μας επί του φάσματος του φωνητικού σήματος, κρίθηκαν απαραίτητοι κατά τη χρήση του προαναφερθέντος λογισμικού προγράμματος, αφού αυτό (πρόγραμμα) δεν «στηρίζει» τη μέθοδο του αντίστροφου φιλτραρίσματος για την εύρεση του εύρους ζώνης των φωνοσυντονισμών σε ένα γραμμικό μοντέλο πρόγνωσης (Linear Prediction Code – LPC), αλλά στους προσεκτικούς χειρισμούς του χρήστη επί της γλωττιδικής ροής. Η εφαρμογή της τεχνικής του αντίστροφου φιλτραρίσματος η οποία χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα χρήσιμη επίσης για την κωδικοποίηση, τη σύνθεση και την τροποποίηση της φωνής (Kafentzis, 2010) με τη χρήση του παραπάνω λογισμικού, κατέδειξε το σημαντικά «στενότερο» εύρος ζώνης των φωνοσυντονισμών των τραγουδιστών με καταγωγή από τα Χανιά για το φωνήεν /α/ σε σχέση με τους τραγουδιστές από το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα το «έντονο» ένρινο στοιχείο ενός (1) Ρεθύμνιου τραγουδιστή.