Κατευθυντικότητα των ελληνικών φωνηέντων στο τραγούδι βάσει συχνοτήτων φωνοσυντονισμού: Μελέτη περίπτωσης κλασικού τραγουδιού και Βυζαντινής ψαλτικής

Κάντε κλικ εδώ για να κατεβάσετε αυτό το έγγραφο

Γιώργος Δεδούσης, Κωνσταντίνος Μπακογιάννης, Αναστασία Γεωργάκη, Αρετή Ανδρεοπούλου

Έχουν διεξαχθεί εκτεταμένες έρευνες σχετικά με τα κατευθυντικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φωνής (προφορικής και τραγουδιστής) οι οποίες επικεντρώνονται τόσο στο οριζόντιο ή/και στο κάθετο επίπεδο όσο και σε πλήρη σφαίρα. Μελέτες που συγκρίνουν τα χαρακτηριστικά κατευθυντικότητας της φωνής τραγουδιού και ομιλίας έχουν καταδείξει διαφορές μεταξύ των δύο, με τους κλασικούς τραγουδιστές να παρουσιάζουν υψηλότερη κατευθυντικότητα σε σύγκριση με την ομιλία (Brandner κ.ά., 2022). Διάφοροι παράγοντες, όπως το άνοιγμα του στόματος (Brandner κ.ά., 2020; Kocon & Monson, 2018), η στάση του σώματος, η κλίση του κεφαλιού(Blandin & Brandner, 2019) και η φυσιολογία της φωνητικής οδού (Kocon & Monson, 2018), επηρεάζουν τη φωνητική προβολή και την κατευθυντικότητα . Επιπλέον, έχει προταθεί ότι η κατευθυντικότητα μπορεί να επηρεαστεί από τη θέση του ήχου στη στοματική κοιλότητα, το ύψος και τον τύπο της φώνησης. Η παρούσα μελέτη εξετάζει τα χαρακτηριστικά κατευθυντικότητας λαμβάνοντας υπόψη τα τραγουδιστικά στυλ κλασικών τραγουδιστών και τραγουδιστών Βυζαντινής ψαλτικής. Στόχος είναι να συμβάλει στην έρευνα σχετικά με τη φωνητική παραγωγή, τα ακουστικά χαρακτηριστικά της και στο σχεδιασμό συστημάτων προσομοίωσης και εικονικής πραγματικότητας με εφαρμογές στους τομείς της ομιλίας και της μουσικής. Η έρευνα επικεντρώνεται στις ηχογραφήσεις τεσσάρων επαγγελματιών τραγουδιστών -δύο στην κλασική μουσική και δύο στη βυζαντινή ψαλμωδία- που καταγράφηκαν σε ελεγχόμενο ακουστικά χώρο τραγουδώντας τα ελληνικά φωνήεντα (μονοφθόγγων) /a/ (α), /e/ (ε, αι), /i/ (ι, η, υ, οι, ει), /o/ (ο, ω) και /u/ (ου), από δύο φορές το καθένα, στα τονικά ύψη A2, E3 και C#4 για περίπου δύο δευτερόλεπτα. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης κατευθυντικότητας παρουσιάζονται για κάθε φωνήεν και την αντίστοιχη συχνότητα σε ζώνες τρίτης οκτάβας με κέντρο τις αντίστοιχες συχνότητες φωνοσυντονισμών (F1, F2, F3) κάθε τραγουδιστή. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν με τη χρήση 29 πυκνωτικών μικροφώνων RODE-M5 μικρού διαφράγματος, τοποθετημένων συμμετρικά σε ημισφαιρική κατασκευή με ακτίνα 158,5cm, σε τέσσερα επίπεδα ύψους (+90°, +30°, 0°, -30°) με 12 μικρόφωνα ανά επίπεδο, τοποθετημένα σε αζιμουθιακά βήματα των 30°, στην ημι-ανηχοϊκή αίθουσα του Εργαστηρίου Μουσικής Ακουστικής και Τεχνολογίας (LabMAT) του ΕΚΠΑ. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν με δύο ψηφιακούς μίκτες Yamaha TF1 (διασυνδεδεμένους μέσω DANTE) χρησιμοποιώντας τους ενσωματωμένους προενισχυτές τους και ηχογραφήθηκαν σε φορητό υπολογιστή i5 με το Cubase 11. Η ανάλυση των φωνοσυντονισμών πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του Fast Track (Barreda, 2021), προσαρμόζοντας τις παραμέτρους ανάλογα με τους συμμετέχοντες. Τα αποτελέσματα συνάδουν με την υπάρχουσα βιβλιογραφία σχετικά με τη συμμετρική (δεξιά/αριστερά) προβολή της τραγουδιστής φωνής (Bakogiannis κ.ά., 2022; Boren & Roginska, 2013; Katz & d’Alessandro, 2007). Τα μοτίβα κατευθυντικότητας ποικίλλουν ανάλογα με το ύψος και την κεντρική συχνότητα που μετρώνται (Brandner κ.ά., 2022; Marshall & Meyer, 1985). Είναι δύσκολο να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα από τον τρόπο που μπορεί να επηρεάζει το είδος του τραγουδιού (Βυζαντινή ψαλτική, κλασικό τραγούδι) την κατευθυντικότητα. Εντούτοις, οι κλασικοί τραγουδιστές φαίνεται να διευρύνουν την προβολή των /i/ και /u/ στην περιοχή F3 (2219,5Hz – 2719Hz) σε σχέση με την περιοχή F1 στο C#4. Επιπλέον, οι δύο συμμετέχοντες Βυζαντινής ψαλτικής, έχουν διαφορετικές τιμές για το /i/ στην περιοχή F2 και F3 στο C#4, καθώς και στο /u/ στην περιοχή F2 στο C#4 και E3. Τέλος, η κατευθυντικότητα των φωνηέντων από το περισσότερο στο λιγότερο κατευθυντικό αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως /a/, /e/, /i/, /o/, /u/ (Marshall & Meyer, 1985; Pörschmann & Arend, 2021). Σε αντίθεση με άλλες έρευνες, τα ελληνικά φωνήεντα /u/ και /i/ είναι λιγότερο κατευθυντικά, ειδικά στην περιοχή F3 στο C#4, ενώ το φωνήεν /e/ φαίνεται να είναι το πιο κατευθυντικό σε σχέση με την περιοχή F1, πιθανώς λόγω του τρόπου που εκφέρονται στην ελληνική γλώσσα που επηρεάζει τις συχνότητες φωνοσυντονισμού (κυρίως F1 και F2). Δεδομένης της περιορισμένης έρευνας σχετικά με τους φωνοσυντονισμούς και την κατευθυντικότητα της τραγουδιστής φωνής στην ελληνική γλώσσα (Arvaniti, 2007; Bakogiannis κ.ά., 2022) αλλά και τη Βυζαντινή ψαλτική (Chrysochoidis κ.ά., 2013; D. Delviniotis, 2002; D. S. Delviniotis & Theodoridis, 2019), τα παραπάνω αποτελέσματα φιλοδοξούν να συμπληρώσουν και να διευρύνουν τη σχετική βιβλιογραφία. Οι μελλοντικές εργασίες θα επικεντρωθούν στην διερεύνηση της κατευθυντικότητας με κέντρο τις συχνότητες του τέταρτου και πέμπτου φωνοσυντονισμού (F4, F5). Επιπλέον, η ανάλυση θα επεκταθεί με περισσότερους τραγουδιστές διαφόρων επιπέδων κατάρτισης και ειδών τραγουδιού, με στόχο το μεγαλύτερο δείγμα να προσφέρει πιο γενικευμένα αποτελέσματα. Στόχος μας είναι να βρούμε πιθανές συνδέσεις μεταξύ της ελληνικής γλώσσας, της ανάλυσης των φωνοσυντονισμών, των τραγουδιστικών ειδών και εκπαίδευσης, σε σχέση με την κατευθυντικότητα και τη φωνητική προβολή.