Συστηματική μελέτη των σφαιρικών κατευθυντικών ιδιοτήτων του λαούτου, της λάφτας και του ουτιού

Κάντε κλικ εδώ για να κατεβάσετε αυτό το έγγραφο

Ιωάννης Μαλαφής, Κωνσταντίνος Μπακογιάννης, Αρετή Ανδρεοπούλου

Η προς υποβολή εργασία έχει ως στόχο τη μελέτη της σφαιρικής κατευθυντικότητας των νυκτών αχλαδόσχημων παραδοσιακών έγχορδων οργάνων . Πιο συγκεκριμένα, εξετάζει τις περιπτώσεις των στεριανών λαούτων, πολίτικων λαούτων (λάφτες) και ουτιών, τα οποία είναι από τα πιο δημοφιλή που απαντώνται στη χώρα μας και στην ευρύτερη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Ενώ τα ευρωπαϊκά νυκτά όργανα όπως η κιθάρα (κλασική, ακουστική) έχουν μελετηθεί εκτενώς όσον αφορά στο ηχόχρωμα και στα φασματικά τους χαρακτηριστικά, δεν συμβαίνει το ίδιο για τα νυκτά της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Στη μελέτη αυτή, για πρώτη φορά εξετάζεται με συστηματικό τρόπο, η σφαιρική κατευθυντικότητα των οργάνων αυτών και το μοτίβο εκπομπής τους (radiation pattern), με στόχο την αποτύπωση των ηχητικών και ηχοχρωματικών ομοιοτήτων και διαφορών τους στον τρισδιάστατο χώρο. Επιπρόσθετα, προσδιορίζονται οι ιδανικές θέσεις τοποθέτησης μικροφώνων σε αυτά με σκοπό την βέλτιστη ηχητική αποτύπωσή τους. Η εν λόγω μελέτη βασίζεται στην ηχογράφηση τριών (3) στεριανών λαούτων, τριών (3) πολίτικων λαούτων (λάφτες) και τριών (3) ουτιών, κατασκευασμένα από έγκριτους κατασκευαστές με πολυετή πείρα και εκτελεσμένα από μουσικούς εγνωσμένου κύρους. Τα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν ποικίλουν σε ποιότητες. Οι βασικές τους διαφοροποιήσεις σχετίζονται με το σχήμα και το μέγεθος του ηχείου, το μήκος του μπράτσου και το είδος των χορδών που χρησιμοποιούν. Οι ηχογραφήσεις διεξήχθησαν στον ημι-ανηχοϊκό, ειδικά διαμορφωμένο χώρο του στούντιο ηχογραφήσεων του τμήματος Μουσικών Σπουδών (ΕΚΠΑ). Για την ηχογράφηση χρησιμοποιήθηκε διάταξη 29 όμοιων μικροφώνων, τα οποία τοποθετήθηκαν σε σφαιρικό γεωδαιτικό θόλο. Πιο συγκεκριμένα, δώδεκα (12) μικρόφωνα τοποθετήθηκαν στο οριζόντιο επίπεδο σε ίσες αζιμουθιακές αποστάσεις των 30ο και από οκτώ (8) μικρόφωνα στα επίπεδα των +30ο και -30ο σε ίσες αζιμουθιακές αποστάσεις των 45ο. Το 29ο μικρόφωνο τοποθετήθηκε στην κορυφή του θόλου, ακριβώς πάνω από το όργανο. Καθώς η μελέτη λαμβάνει το όργανο και τον μουσικό ως ένα σύστημα, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην απόλυτη ακρίβεια τοποθέτησης του οργάνου εντός της μικροφωνικής διάταξης, έτσι ώστε το σημείο νύξης της χορδής να βρίσκεται πάντα στο κέντρο της σφαίρας, σε ίσες αποστάσεις από τα μικρόφωνα. Τα ηχογραφήματα που συλλέχθησαν αποτελούνται από μονές νότες σε συγκεκριμένα μουσικά διαστήματα παιγμένες σε ανοιχτές και κλειστές χορδές, καθώς και από μια αυτοσχεδιαστική εκτέλεση, από την οποία προέκυψαν τα συμπεράσματα της παρούσας μελέτης. Τα ηχογραφήματα υπέστησαν μετα-επεξεργασία - η οποία στόχευε στην αφαίρεση της επίδρασης των μικροφώνων και της μετρητικής διάταξης - και αναλύθηκαν τόσο στο σύνολό τους όσο και χωρισμένα σε τριτοκταβικές ζώνες. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να συνδράμει στην ευρύτερη μελέτη της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, ειδικότερα δε στη μελέτη των συγκεκριμένων οργάνων και να δώσει κάποια πρώτα στοιχεία για το αχαρτογράφητο πεδίο της σφαιρικής κατευθυντικότητάς τους. Σκοπός της είναι να αποτυπωθεί το μοτίβο εκπομπής κάθε οργάνου καθώς και να προσδιοριστούν οι ομοιότητες και οι διαφορές ανάμεσα σε όργανα της ίδιας οικογένειας από διαφορετικούς κατασκευαστές αλλά και σε ομάδες οργάνων με κοινά χαρακτηριστικά π.χ. όργανα με μεταλλικές χορδές – όργανα με nylon / εντέρινες χορδές. Εκτιμούμε, ότι εκτός από το εγγενές επιστημονικό ενδιαφέρον μιας τέτοιας πρωτότυπης μελέτης, μπορούν να προκύψουν αξιόλογα συμπεράσματα με πρακτικές απολήξεις. Για παράδειγμα, η μελέτη αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί για την ανάπτυξη εργαλείων ηχογράφησης των εν λόγω οργάνων, την επιστημονική τεκμηρίωση στην τοποθέτησή τους σε ευρύτερα μουσικά σχήματα καθώς και την σωστή τοποθέτησή τους σε περιβάλλον studio ηχογράφησης βάση του μοτίβου εκπομπής τους. Επίσης, μπορεί να συνδράμει στη δημιουργία ψηφιακών βάσεων δεδομένων κατευθυντικότητας για χρήση σε ψηφιακά περιβάλλοντα ακουστικών προσομοιώσεων εκτεταμένης πραγματικότητας (XR).